Nedir bu merkeziyetsiz finans?

Tam da bütün gözler kripto para piyasalarında bu hafta başı meydana gelen büyük düzeltme hareketine kilitlenmişken, ben de kripto dünyasında çok uzun zamandır Sizlerle paylaşmak istediğim “Merkeziyetsiz Finans” (DeFi) konusunda bir yazı hazırlamak istedim.

Evinizi ipotek ederek karşılığında nakit ihtiyacınızı mı giderecekiniz? veya kredi alarak iş yeri mi açacaksınız? yoksa alın teri ile yıllar boyunca çalışarak kazandığınız paranıza daha çok faiz getirisi mi istiyorsunuz? Belki de birikimlerinizi devletinizin uygulayabileceği ek vergilerden korumak istiyorsunuz !

İşte bütün bu işlemlerinizi ve daha fazlasını, hiçbir aracı kurum (banka, noter, sigorta şirketi…vs) veya 3. Kişi (avukat, şahit… vs), ihtiyacı duymadan tamamen insandan bağımsız bir şekilde yapabilirsiniz. Bu kurumların verdiği “doğrulama”, “yediemin”, “kayıtları koruma”…vs. gibi hizmetleri, bilgisayarlar ücretsiz olarak saliseler içinde Sizin için gerçekleştirebilirler. Yeter ki işlemler için gerekli protokoller, bilgisayara yazılan kodların içerisinde tanımlansın ve işlemlerin gerçekleşme sıraları ve kondisyonlar önceden yine yazılan kodlar sayesinde belirlensin. İşte bu yapılandırmaya fintech (finans-teknoloji) dünyasında “akıllı kontratlar” diyoruz.

Size burada “Merkeziyetsiz Finansın” (decentralized finance – DeFi) yoktan var olduğunu, arkasında hiçbir insan gücünün olmadığını söyleyecek değilim, aksine merkeziyetsiz finansın arkasında yer alan “akıllı kontratlar” şirketler ve bu şirketlere ait bilgiyi (know how) kullanan yazılımcılar tarafından oluşturuluyor.

Aslında bu sistemi, 3. Kişilerin veya kuruluşların denetimine gerek olmayan, kendi “kripto varlıklarınızın” tamamen Sizin kontrolünüzde olduğu, “denetimsiz finans sistemi” olarak tanımlamak daha anlaşılır olur. Pek tabi ki “DeFi” şirketleri icin “denetimsiz” kelimesini kullanmak, algı da negatiflik yaratsa da sistemin aracı kurumlara veya devlet kurumlarına gerek kalmadan çalışması ona otomatik olarak denetimsizlik özelliği kazandırmış oluyor.

Konuya çok yabancı olanların kafalarını karıştırmamak adına, blok zincir teknolojisinden bahsetmeden, merkeziyetsiz finans enstrümanları sayesinde, kripto paralar kullanılarak, bankacılıktaki tüm işlemlerin yapılabileceğinin altını çizmek istiyorum.

Şu anda internet üzerindeki DeFi platformlarında daha çok, vadeli kripto para yatırımı, borç alma ve borç verme işlemleri gerçekleşiyor. DeFi sisteminde borç alıp verme işlemi gerçek dünyadaki “emanetçi” mantığı ile çalışmakta. Nasıl ki emanetçiye değerli bir mal varlığınızı bırakarak bu malın en fazla %50 değeri kadar nakit alabiliyorsanız, internet (aslında blok zincir) üzerinde çalışan merkeziyetsiz finans alt yapısını kullanarak, kripto varlıklarınızı rehin ediyor ve gerçek değerlerinden daha az bir değerde belli bir vadede kripto varlık veya “kripto dolar” veya “kripto altın” borçlanabiliyorsunuz.

Bu finans sistemini en cazip kılan nokta, bu işlemler esnasında Sizden kimlik ibrazı veya ikamet bildirimi gibi bilgilerin istenmemesi, özetle işlemin tamamen Sizinle bilgisayarınız arasında gerçekleşmesi. Kim bir emanetçiye değerli bir varlığını emanet ettiğini ve karşılığında borç aldığını çevresine duyurmak ister ki?  Veya kim bir tefeciden aldığı borç karşılığında evinin adresini vermek ister ki?

Merkeziyetsiz finans şirketlerinde biriken para şu an itibari ile 81 milyar dolar. Bu miktar 2 trilyon dolarlık toplam kripto para piyasası düşünüldüğünde hiçbir şey gibi görünse de aşağıdaki rakamlar Size ilginç gelebilir:

2020 Eylül: 20 milyar dolar

2019 Eylül: 5,6 milyar dolar

2018 Eylül: 2,7 milyar dolar

2017 Eylül: 1,3 milyar dolar

Avrupa Merkez bankası ve FED’in düşük faiz politikaları karşısında, birikimlerine daha yüksek getiri arayan yatırımcıların, merkeziyetsiz finans enstrümanlarına karşın artan ilgisi ve bu konudaki farkındalık artışı, yukarıdaki rakamlarda açık bir şekilde kendini göstermekte. Hele hele pandemi döneminde oluşan enflasyonist ortam, yatırımcıları paralarının alım gücünü daha çok korumaya veya para kazanmaya zorlamakta. Yukarıdaki rakamların artışı oluşan bu finansal ortamın bir çıktısı olarak değerlendirilebilinir.

Kripto para piyasalarına aşina ve bu konuda yatırım yapan kişiler açısından bakıldığında, merkeziyetsiz finansın güvenlik anlamında da birçok artısı olduğu gözlenmekte. Ağırlıklı olarak kripto paraların toplandığı veya alım satım işlemlerinin gerçekleştiği ulusal veya uluslararası borsalarda, kripto varlıkların güvenliği tamamen borsa şirketinin güvenliği ile doğru orantılıdır. Unutmamak gerekir ki bu borsaların ekranında gördüğünüz değer, Sizin sanal veya soğuk cüzdanınızda duran paranız değildir. Borsanın sorumluluğunda olan ve borsaya ait bir cüzdandır. Borsa şirketi kötü niyet gösterip işleyişine son verirse hiç kimse bir hak iddia edemez.

Halbuki merkeziyetsiz borsalar veya şahıstan şahısa kripto varlıkların değişimlerinin gerçekleştiği sistemlerde böyle bir güvenlik sorunu yoktur. Bu sistemlerde yaptığınız işlemlerdeki para, Sizin internet üzerindeki “sanal cüzdanınızdadır”. Bu sistemler Sizin cüzdanınızdan kripto varlığınızı alamazlar. Bir sistem kapandığında, kripto para alış verişinize başka bir merkeziyetsiz sistemi kullanarak devam edebilirsiniz. Paranız halen cüzdanınızdadır. Borsa da veya piyasada sahipsiz durumda değildir.

Öte yandan web tabanlı sanal cüzdanlara sahip olmak, bu cüzdanlardan DeFi platformlarına kripto varlıklar aktarmak, bu varlıkları yeri geldiğinde stake etmek (belli bir zaman için kilitlemek) gibi işlemler sıradan bir vatandaş için hiç de kolay olmayan adımlardır.

Eminim belli bir olgunluğa erişmiş büyük bir kitle bu eko-sistemi öğrenemeden veya kullanamadan bu dünyadan göçüp gidecektir. Ancak zamanımızın ruhu ve başdöndüren hızda gelişen fintech, çocuklarımızın ve gençlerimizin geleceğine damga vurarak kendilerine yeni nesil bankacılığın kapılarını açacaktır.

Bu sistemlere adaptasyon konusunda kendilerinin bilinçlendirilmesi, fintech sistemlerinin klasik finans müfredatlarının yanı sıra üniversitelerde öğretilmesi kısa zamanda atılması gereken adımlardır. Özellikle gençliğimizin kuantum ve uzay teknolojileri, yapay zeka, endüstri 4.0, nesnelerin interneti gibi konuların yanı sıra geleceğin finans sistemi fintech konusunda da diğer ülke gençleri ile eş zamanlı olarak bilgilendirilmesi hepimizin sorumluluğundadır.